We wczesnym średniowieczu (VI – VII w.) na terenie dzisiejszej gminy istniała już prawdopodobnie mała, stała osada słowiańska. Świadczy o tym bliskość ówczesnej siedziby książęcej w najbliższym sąsiedztwie Gniezna – stolicy plemiennego państwa Polan.

W odległej przeszłości osada ta była ośrodkiem pogańskiego kultu religijnego.

Najstarszy zapis historyczny, w którym wymienia się nazwę NIECHANOWO, pochodzi z końca XIII wieku. Pochodzenie tej nazwy było przedmiotem licznych dociekań. Przypuszcza się, że nazwę swą wieś zawdzięcza rycerzowi o imieniu NIECHAN. Człowiek ten został w zamierzchłych czasach osiedlony przez księcia Gnieźnieńskiego i od jego imienia nazywano tę miejscowość NIECHANOWEM.

Pałac w Arcugowie

Pierwszym znanym rodem, którego członkowie dzierżyli niechanowską ziemię, był stary ród PORAJÓW, zwany później rodem RÓŻYCÓW. Rodzina ta pochodziła z czeskich Sławników, z których wywodził się św. Wojciech. W latach 1200-1270 rodzina ta ufundowała kościół niechanowski. Należy on do najstarszych fundacji na ziemiach polskich.

Około roku 1270 nastąpił znaczny rozwój rzemiosła oraz handlu. Ożywienie to spowodowało, że przebiegający przez te tereny szlak bursztynowy na wschód pozwolił na powstanie jarmarków odbywających się 3 razy w roku w NIECHANOWIE  i GNIEŹNIE. 

NIECHANOWO było ośrodkiem „Klucza” dóbr niechanowskich, do których przynależały wsie: MIROSZKA, NOWA WIEŚ, DRACHOWO, KARSEWO.

Lata 1278-1279 to czas ważnego dzieła dokonanego przez RÓŻYCÓW, a mianowicie lokacji wsi na prawie niemieckim. W podległych sobie miejscowościach i osadach powstały sołectwa. Z chwilą ustanowienia lokacji osady niechanowskiej ustalono też dla niej herb pierwszego rodu, tj. PORAJÓW – herb polski, zwany „róża biała” w polu czerwonym.

W roku 1331 przez NIECHANOWO przeszła krzyżacka zawierucha, której ofiarą padł kościół. Został on doszczętnie złupiony.

Po śmierci ostatniego z PORAJÓW, MICHAŁA RÓŻYCA, posiadłości niechanowskie przeszły w ręce ZARĘBÓW-BRZOSTOWSKICH.
Senior tego rodu, ks. Brzostowski, był człowiekiem wielce zasłużonym dla Polski. Uczestniczył w sławnym soborze w jako doradca arcybiskupa Trąby. Po Brzostowskich dziedzictwo objął ród Tomickich z Iwna. Z nich wywodzi się Piotr Tomicki, biskup krakowski i doradca króla Zygmunta Starego. Jan Tomicki przyłączył do posiadłości niechanowskich w roku 1520 Żelazkowo wraz z przyległymi lasami. Budował na starych fundamentach nowy kościół oraz zafundował dzwon, skradziony  w 1939 roku przez Niemców.

W roku 1651 nowym panem włości został Stanisław Działyński. Dziedzic ten należał do najwybitniejszych mężów polskich XVII w. Był wojewodą malborskim. Na potrzeby wojenne z samego Niechanowa wystawił poczet czternastu zbrojnych ludzi, za co sejm polski złożył mu podziękowanie. Niechanowo było siedzibą senatorską i tu zjeżdżali się liczni senatorowie i posłowie.

Przyszedł rok 1655 a wraz z nim potop szwedzki. Klęska wojenna dała się odczuć i w tej okolicy. Długoletnie walki zdziesiątkowały ludność i zniszczyły ich dobytek.      

Kłopoty finansowe skłoniły DZIAŁYŃSKICH do sprzedaży posiadłości. Dobra te przeszły w roku 1740 w ręce niemieckiego hrabiego HENRYKA BRUHLA. Był on znanym w historii Polski wierzyciel i zarazem minister króla Augusta I i Augusta III. Nowy właściciel sprowadził z Bawarii Niemców, których osiedlił w okolicznych wioskach.

W roku 1789 nowymi właścicielami dóbr niechanowskich zostali GARCZYŃSCY ze Zbąszynia. Zbudowali oni na starych fundamentach nowy pałac, który w takim stylu pozostał aż do dziś.

NIECHANOWO po bankructwie Garczyńskich przeszło w posiadanie rodziny Mielżyńskich. Rodzina ta postawiła w roku 1818 nową, murowaną szkołę. Rząd Pruski pobudował w roku 1911 nowy gmach szkolny, stojący do dziś, a starą szkołę oddał do użytku stowarzyszeniu katolickiemu.

W roku 1820 włości Niechanowie ponownie zmieniły właściciela. Nabył je jeden z najbogatszych ziemian Polski hrabia Potulicki, by w roku 1847 oddać je w ręce hrabiego Franciszka ŻÓŁTOWSKIEGO. Włączył on do „Klucza” dóbr niechanowskich Małachowo, Witkowo i Ruchocinek. Założył też nowe osiedle Folwark, Marysin. W tych latach hrabia był posłem do sejmu pruskiego.

Germanizacja, która objęła te tereny, nie złamała ducha patriotyzmu wśród miejscowej ludności. Wszelkimi siłami starali się przeciwstawić się niemieckiej polityce. W 1873 roku hrabia ŻÓŁTOWSKI powołał na tym terenie Kółko Rolnicze, jako jedno z pierwszych o charakterze świecko-religijnym. Zadaniem tego Kółka było podniesienie wiedzy fachowej wśród rolników i wspólna obrona przed zalewem niemczyzny.

Hrabia Żółtowski nie doczekał się wolności kraju. Zmarł w roku 1894. Pochowano go w kościele niechanowskim. Nowym właścicielem został jego syn, Stanisław ŻÓŁTOWSKI.  Kontynuował on linię polityczną swojego ojca. Pozostawił po sobie pamięć dobrego patrioty.

Wybuch I wojny światowej wzbudził nowe nadzieje na odzyskanie niepodległości. Niemcy powołali pod broń młodzież z Niechanowa. Zebrali też jeden dzwon z fundacji Tomickich. To wszystko spotęgowało nienawiść i reakcje w społeczeństwie polskim. Opór i samoobrona ludności wzrastała z każdym dniem i to zarówno na polu gospodarczym, jak i kulturalnym. Wolność, która nadeszła została odkupiona wieloma ofiarami. Radość z odzyskanej wolności zrekompensowała wszelkie straty.

Jeszcze Polacy nie zdążyli podźwignąć kraju z ruiny gospodarczo-politycznej, a już nowa tragedia zbliżała się do Rzeczpospolitej.  Przyszedł wrzesień 1939 roku, a razem z nim nowa niewola. W stosunku do bezbronnej ludności polskiej Niemcy stosowali celowy terror połączony z okrucieństwem. Aresztowano wielu działaczy kulturalnych i społecznych. wielkie straty poniosła w tym czasie kultura religijna. Niemcy skonfiskowali mienie wielu organizacji kulturowo-oświatowych. Zniszczono wszystkie biblioteki gminy. Pałac niechanowski został splądrowany, a zabytki muzealne wywieziono do Rzeszy. Na terenie lasu Jelonek wojsko Wermahtu i Gestapo dokonało wielu egzekucji na uczestnikach ruchu oporu.

Dziś w tym miejscu uświęconym krwią Polaków, stoi pomnik „ Męczeństwa i chwały”. Wykonawcami pomnika byli członkowie Koła Gminnego ZBOWID-u w Niechanowie. W 40 rocznicę napaści hitlerowskiej Niemiec na Polskę dokonano aktu odsłonięcia pomnika.