Marek Tanaś

KRONIKA PARAFIALNA
CZĘŚĆ II

DZIEJE PARAFII POD WEZWANIEM ŚW.ANDRZEJA APOSTOŁA

W KĘDZIERZYNIE

W LATACH 1869 - 1987

GNIEZNO 1997

Wykaz skrótów

AAG  -  Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie
A.Cons  -  Zespół archiwum Konsystorza Gnieźnieńskiego AAG
APK  -  Archiwum Parafi p.w. św. Andrzeja Apostoła w Kędzierzynie
KDW  -  Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski
KMG  -  Zbiornica akt Kurii Metropolitarnej w Gnieźnie
KK  -  Konstytucja dogmatyczna o Kościele Soboru Watykańskiego II
Kl  -  Konstytucja o liturgii świętej Soboru Watykańskiego II
DzURP  -  Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej
AAS  -  Acta Apostolicae Sedis

WSTĘP

Parafia w Kędzierzynie pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, odnotowana już w wiekach średnich nie doczekała się dotychczas żadnego całościowego opracowania. Ukazały się wprawdzie pozycje książkowe i publikacje omawiające fragmentarycznie losy wsi i parafii, ale w niewielkim stopniu kompleksowo przedstawiają jej dzieje. Złożoność i bogactwo wydarzeń na płaszczyźnie politycznej, społecznej i religijnej na przestrzeni blisko 120 lat, automatycznie rodzi pytania o współudział w życiu społecznym osób duchownych jak i świeckich. Zagadnenie to stało się uzasadnieniem dla autora niniejszej pracy do podjęcia tematu przedstawiającego dzieje parafii w Kędzierzynie. Jest ona przykładem zaangażowania duszpasterzy i ludności w tworzenie struktur współżycia religijno - społecznego.

Niniejsza praca obejmuje swym zakresem lata 1869 - 1987. Ukazuje czasy zaboru pruskiego, gdzie momentem zwrotnym dla dziejów kościelnych stał się Kulturkampf Duchownego w Gnieźnie, a także bibliotece muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Podstawowe źródło informacji przy opracowaniu niniejszej pracy stanowiły jednak zasoby Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie i Archiwum Kurii Metropolitarnej w Gnieźnie. Z zasobów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie wykorzystano przede wszystkim teczki zawierające informacje źródłowe dotyczące wizytacji parafialnych, sprawozdań kościelnych, materiałów dotyczących majątku parafialnego, założeń programowych i działalności bractw i stowarzyszeń. W Archiwum Kurii Metropolitarnej w Gnieźnie zachowały się niezwykle cenne akta zawierające korespondencje parafii z Kurią Metropolitarną. W pracy wykorzystano również podstawowe informacje o duszpasterstwie, a zwłaszcza sprawach sakramentów świętych zawartych w księgach chrztów, komunii świętej, bierzmowań, małżeństw i zgonów. Pomocnicze źródło informacji o parafii stanowią opracowania i źródła drukowane.

Materiały źródłowe znajdujące się w zasobach w/w archiwów nie umożliwiły jednak ukazania pełnego obrazu dziejów parafii na przestrzeni ok. 120 lat. Wobec braku niektórych dokumentów, zniszczonych w niaznanych okolicznościach, wiele zagadnień i problemów zostało jedynie zasygnalizowane lub - z uwagi na ich nikłą wartość źródłową - nie znalazły się w polu widzenia niniejszej pracy. W tym stanie rzeczy autor, chcąc jak najobszerniej uzupełnić powstałe braki materiałowe, posłużył się relacjami żyjących świadków wydarzeń. Relacje te stanowią cenny materiał uzupełniający do odtworzenia ważnych wydarzeń z życia parafii kędzierzyńskiej w okresie najnowszym. Są one na tyle dokładne i wiarygodne, że tematycznie pokrywają się z kilkoma niezależnymi od siebie źródłami. Dotyczą przede wszystkim: służby Bożej, sprawowania duszpasterstwa w okresie okupacji hitlerowskiej, duszpasterzy i miejsc kultu w parafii.

Pragnąc całościowo odtworzyć dzieje parafii w Kędzierzynie praca została podzielona na dziewięć rozdziałów. W pierwszym ujęto zarys historyczno - geograficzny wsi i parafii, czas i okoliczności jej powstania. Drugi przedstawia obszar i ludność parafii. Trzeci ukazuje sylwetki kolejnych duszpasterzy, czwarty pomocników świeckich działających na przestrzeni omawianego okresu czasu w Kędzierzynie. Piąty natomiast przedstawia formy duszpasterstwa parafialnego, katechizacji dzieci i młodzieży. Szósty  rozdział ukazuje działalność bractw i stowarzyszeń religijnych istniejących w parafii. W rozdziale siódmym została opisana świątynia parafialna, a wszelkie inne miejsca kultu znajdujące się w granicach parafii opisano w rozdziale ósmym. Rozdział dziewiąty, a zarazem ostatni omawia stan majątkowy parafii.

Serdeczne wyrazy wdzięczności należą się kś. Henrykowi Sobiereiskiemu, proboszczowi parafii kędzierzyńskiej od 1987 roku za udostępnienie materiałów i cenne wskazówki. Również wszystkim innym, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do powstania tej pracy składam najserdeczniejsze podziękowania.

ROZDZIAŁ I

Dzieje parafii od 1869 roku

Na południowy wschód od Gniezna, na zachód od rzeczki Unji, dziś już nie istniejącej, w południowej części Pojezierza Gnieźnieńskiego, leży wieś Kędzierzyn.

Swój początek osada ta wiąże prawdopodobnie z osobą Kędziory lub Kędziery - dawnego kmiecia arcybiskupiego, od imienia którego pochodzi sama nazwa. Najstarsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z roku 1136 i zawarta jest w bulii Ex commisso nobis a Deo papieża Innocentego II. W dokumencie tym potwierdzone zostały prawa metropolitarne Gniezna , oraz jej stan posiadania. Wśród wymienionych tam nazw topograficznych znalazł się również Kędzierzyn - Condrea. W wiekach średnich właścicielami Kędzierzyna - wsi lokowanej na prawie średzkim - byli arcybiskupi gnieźnieńscy. Jak wynika ze żródeł w roku 1321 arcybiskup gnieźnieński Janisław erygował w Kędzierzynie parafię, nadając jej za patrona św.Andrzeja Apostoła. Najstarszym odnotowanym  na kartach historii proboszczem był Jakub, kurator Kędzierzyna w latach 1413 - 1418. Terytorium parafii na przestrzeni wieków uległo dość istotnym zmianom. Najstarsza wzmianka podaje, że przed rokiem 1521 obszar ten tworzyły wsie: Kędzierzyn, Szczytniki, Żelaskowo, Wola Skorzęcka, Trzuskołoń, Lubochnia, Wierzbiczany, Goczałkowo.

Natomiast po roku 1521 dodatkowo w granicach parafii znalazły się: Braunsfeld, Charlottenhof, Folwark, Jelonek, Kalina, Kujawki, Młynek, Piaski, Zdroje. Ostatecznie w roku 1869 teren administracyjny parafii objął wszystkie wyżej wymienione wsie, a także Mijanowo (Taushendorf), osadę powstałą w wyniku przesiedlenia ludności z Piasków, Huby Kędzierzyńskie i Huby Szczytnickie. Odłączone natomiast zostały Goczałkowo - wieś przyłączona do parafii w Niechanowie, a także Kalina przyłączona w roku 1869 do Trzemeszna.

Administracyjnie parafia Kędzierzyńska do roku 1869 należała do dekanatu świętej Trójcy w Gnieźnie. Od początku istnienia kościoła kędzierzyńskiego, kolatorem byli arcybiskupi gnieźnieńscy. W XVII i XVIII wieku Kędzierzyn i wsie należące do parafii:    Szczytniki, Wierzbiczany i Wola znalazły się w granicach tzw. klucza szczytnickiego lub gnieźnieńskiego, obejmującego trzy folwarki: szczytnicki, kędzierzyński i raszewski oraz zamek i zabudowania w Gnieźnie. Część dochodów uzyskiwana z tego obszaru administracyjnego przekazywana była arcybiskupowi gnieźnieńskiemu.

W roku 1719 Stanisław Szembek, arcybiskup gnieźnieński ufundował dla Kędzierzyna nowy drewniany kościół. Został on wzniesiony w miejscu starej  drewnianej świątyni, która spłonęła na początku XVIII wieku. W niespełna sto lat później kościół ten popada w ruinę w następstwie czego wierni nie mogli już korzystać z jego pomieszczeń. Po dokonaniu szczegółowej analizy technicznej arcybiskup Marcin Dunin nakazał zamknięcie świątyni.

W latach trzydziestych XIX wieku, tę w dużym stopniu zniszczoną budowlę ekssekrowano i ostatecznie rozebrano. Uzyskane w ten sposób drewno spożytkowano częściowo jako materiał budowlany pod tymczasową kaplicę. Pozostałą część sprzedano zasilając w ten sposób fundusz budowy nowego kościoła.

W roku 1840 przy udziale parafian i rządu, ukończono budowę, tym razem murowanej świątyni, a arcybiskup Marcin Dunin tegoż roku dokonał jej konsekracji. Nieomal w tym samym czasie wyznaczono teren pod nowy cmentarz grzebalny. Zastąpił on stary, już nieużywany cmentarz zlokalizowany przy kościele.

Godnym odnotowania faktem, mającym zasadniczy wpływ na rozwój i egzystencje mieszkańców parafii jest istnienie i działanie przed rokiem 1869 trzech szkół parafialnych: w Kędzierzynie, Szczytnikach i Trzuskołoniu, kształcących miejscową ludność na poziomie elementarnym. Bezspornym wydaje się to, iż miejsce oświaty i jej poziom wywarł duży wpływ na losy, świadomość i postęp każdej wspólnoty, a taką była i pozostaje parafia kędzierzyńska.

ROZDZIAŁ II

Obszar i ludność

W odległości ok. 10 km na południowy - wschód od Gniezna, siedziby arcybiskupstwa rozciąga się obszar ziem uprawnych i łąk, wchodzących w skład terytorium parafii kędzierzyńskiej. Na przestrzeni blisko 120 lat XIX i XX wieku uległ on znacznym zmianom. Również ludność tu zamieszkująca nie oparła się działaniu czynników wewnętrzych i zewnętrznych zasadniczo wpływających na jej liczbę, kondycję czy majętność. Do najistotniejszych zaliczyć można: politykę zaborcy pruskiego, działania frontowe w czasie obu wojen światowych, a także odbudowe państwowości i społeczeństwa po okresach zaborów i okupacji hitlerowskiej.

Ważnym czynnikiem mającym duży wpływ na strukture parafii okazały się również zmiany administracyjne dokonywane wewnątrz kościoła, takie jak: powstawanie nowych - sąsiednich parafii, czy też zmiany przynależności dekanalnej.

a. Obszar

Terytorium parafii w omawianym czasie było stosunkowo rozległe i obejmowało tylko tereny wiejskie. W roku 1888 do parafii kędzierzyńskiej należały następujące wsie i osady: Braunsfeld, Charlottenhof, Folwark, Jelonek, Kalina, Kędzierzyn, Młynek, Piaski, Szczytniki, Szczytniki Huby, Trzuskołoń, Wierzbiczany, Wola Skórzewska, Zdroje, Żelazkowo.

O rozległości parafii świadczą odległości pomiędzy wioskami granicznymi, wchodzącymi w okręg parafialny czyli np. Kalinę i Żelazkowo. Kalina położona jest 9 km na północny - wschód od Kędzierzyna, pomiędzy jeziorami Wierzbiczańskim i Jankowskim, przy drodze do Trzemeszna. Żelazkowo natomiast usytuowane jest w pobliżu Niechanowa, ok. 2,5 km na południowy - zachód od Kędzierzyna, przy drodze Gniezno - Witkowo. Tak więc odległość pomiędzy obu wioskami wynosi blisko 13 km.

Siedzibą parafii jest Kędzierzyn. Tu wzniesiona została świątynia parafialna, plebania, parafialne budynki gospodarcze oraz cmentarz grzebalny.

Odległości poszczególnych wsi i osad należących do parafii od Kędzierzyna przedstawia poniższa tabela.

Nazwa wsi, osady	Odległość od Kędzierzyna (km)
Kalina	9 km
Lubochnia	5 km
Szczytniki	4 km
Trzuskołoń	6 km
Wierzbiczany	5 km
Wola	3 km
Żelazkowo	2,5 km
Kujawki	8 km
Zdroje	7,5 km
Folwark	9 km
Jelonek	4 km
Piaski	8 km
Młynek	brak danych
Braunsfeld	9 km
Charlottenhof	brak danych
Huby	7 km
Szałatkowo	4 km
Głydowo	4 km
Osiniec	4 km

Komunikację pomiędzy poszczególnymi wioskami a siedzibą parafii utrudniały zły stan traktów i polnych dróg. Szczególnie dawało się we znaki miejscowej ludności w okresie jesiennych opadów deszczu i wiosennych roztopów. Tereny podmokłe przy jeziorach i polne rozdroża stawały się wówczas praktycznie nieprzejezdne. Zdolność komunikacyjna utrzymywana była jedynie w suche dni wiosny, lata i jesieni oraz w czasie mrozów, gdy drogi pokrywała gruba warstwa śniegu a ludność przemieszczała się saniami.

Trudności te stawały się przyczyną przechodzenia ludności do innych parafii. W roku 1869 Jan Siwka, mieszkaniec Kaliny zwrócił się do Konsystorza Generalnego z prośbą o  przeniesienie do parafii w Trzemesznie. Decyzje swą motywował trudnościami z dojazdem do Kędzierzyna oraz odległością dwa razy dłuższą niż do Trzemeszna.

Terytorium parafii ponownie uległo zmianie w sierpniu 1869 i marcu 1870 roku. Wtedy to rolnicy z Wierzbiczan i Szczytnik Duchownych zwrócili się do Konsystorza Generalnego z prośbą o uwolnienie ziemi przekazanej pod budowę kolei żelaznej od płacenia mesznego na rzecz parafii w Kędzierzynie.

Spis ludności przeprowadzony w roku 1887 wśród wymienionych już wsi i osób parafii wymienia również Szałatkowo - małą, ośmiorodzinną osadę wydzieloną z Jelonka. W roku 1901 obszar parafii kędzierzyńskiej tworzyły następujące wsie i osady: Kędzierzyn, Szczytniki, Kujawki, Trzuskołoń, Żelazkowo, Wola, Braunsfeld, Huby, Jelonek, Wierzbiczany, Kalina, Piaski, Osiniec, Lubochnia, Głydowo, Folwark. Do wybuchu II wojny światowej obszar omawianej parafii znacznej korekcie. Wśród miejscowości znajdujących się w obrębie administracyjnym Kędzierzyna nie wymieniano już wsi: Kujwaki, Braunsfeld, Jelonek, Piaski, Głydowo, Folwark i Osiniec.

Następne zmiany terytorialne nastąpiły w listopadzie 1956 roku. Mieszkańcy Osińca nr. 7, 9, 10 przynależący nadal do Kędzierzyna zwrócili się  z prośbą do Kurii Metropolitarnej w Gnieźnie o przyłączenie tych domostw do parafii Św. Trójcy w Gnieżnie. W tym też roku w/w gospodarstwa na podstawie kanonu 1427 & 2 otrzymały zgodę na opuszczenie parafii w Kędzierzynie i tym samym przeszły pod zarząd parafii Św.Trójcy. Ostatecznie do roku 1987 obszar parafii nie uległ większym zmianom a w jego skład wchodziły: Kędzierzyn, Szczytniki Duchowne, Wierzbiczany, Wola Skorzęcka, Lubochnia, Trzuskołoń, Żelazkowo.

b. Struktura demograficzna i społeczna

Ludność parafii Kędzierzyńskiej zamieszkująca przynależące do niej wsie i osady wykazywała wiele cech typowych dla środowisk wiejskich lokowanych w pobliżu większych ośrodków miejskich.

W omawianym okresie blisko 120 lat społeczność tu zamieszkująca byłą świadkiem wielu zmian geopolitycznych w tym kraju i Europie, a jednocześnie sama ulegała naporowi tych wydarzeń. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: okres nasilonej germanizacji i lata zaboru pruskiego, tworzenie zrębów państwowości w odrodzonej II Rzeczpospolitej, okupację hitlerowską oraz lata egzystencji w czasach PRL-u.

Mając na względzie dość szerokie ramy czasowe oraz znikomą ilość danych źródłowych jedynie ogólnikowo można przedstawić poziom wykształcenia, pochodzenie i majętność miejscowej ludności. Na przełomie XIX i XX wieku mieszkańcami parafii kędzierzyńskiej byli głownie więksi gospodarze posiadający kilkanaście hektarów ziemi oraz stosunkowo duży  inwentarz, zagrodnicy mający jedynie niewielki kawałek ziemi, a także komornicy, tzw. luźni wynajmujący się do różnych prac rolnych. Tylko niewielka część spośród tej ludności zatrudniona była w przemyśle lub prowadziła zakłady rzemieślnicze.

Jak wynika z danych statystycznych w roku 1887 parafię zamieszkiwało 2048 osób tylko narodowości polskiej. Populacja ludności zamieszkująca poszczególne wsie i osady parafii kędzierzyńskiej w omawianym okresie przedstawia się następująco:

Wioski i osady	Liczba rodzin (domostw)	Liczba osób
Kędzierzyn	42	232
Szczytniki	51	294
Żelazkowo	42	126
Wierzbiczany	38	221
Lubochnia	29	167
Trzuskołoń	72	395
Folwark	24	157
Szałatkowo	8	44
Jelonek	3
Piaski	11	61
Braunsfeld	5	57
Kujawki	4	30
Wola	21	258
Razem	350	2048

W powyższym wykazie uwzględniono także przedstawicieli innych wyznań, którzy nie zostali ujęci w osobnym sprawozdaniu.

Sytuację wyznaniową w tym czasie trudno określić. Wiadomo, że na przełomie XIX i XX wieku w Braunsfeldzie - istniała szkoła luterańska, do której uczęszczała miejscowa ludność tego wyznania.

Po I wojnie światowej w granicach powstającej II Rzeczpospolitej zamieszkiwało 27 mln. mieszkańców, spośród których 69 % stanowili Polacy a na pozostałą część składały się mniejszości narodowe: Niemcy, Żydzi, Ukraińcy i Białorusini. Pod względem wyznaniowym dominował Kościół rzymsko - katolicki ( ponad 70 % ), pozostałe wyznania to: prawosławie, protestantyzm i wyznanie mojżeszowe. Dane te zostały przytoczone celowo ponieważ są one w pewnym stopniu odzwierciedleniem społeczeństwa wsi wielkopolskiej, do takich można zaliczyć ludność zamieszkującą parafię kędzierzyńską.

W roku 1919 w jej granicach zameldowanych było 2716 osób wszystkich istniejących tu wyznań i narodowości.

W połowie lat trzydziestych stan liczbowy tej jednostki administracyjnej pomniejszył się.
W sprawozdaniu duszpasterskim z 1.I 1934 roku przesłanym do Kurii Arcybiskupiej w Gnieźnie przez kś. Witolda Nowakowskiego, proboszcza parafii w Kędzierzynie podana jest liczba 2276 parafian. Dane te zostały dodatkowo uzupełnione o liczbę 26 protestantów zamieszkujących nadal w Braunsfeldzie.

Niełatwa dla miejscowego proboszcza okazała się praca w parafii na gruncie społecznym.
W tym samym sprawozdaniu informował on o trudnościach w pracy duszpasterskiej. Do największych zagrożeń zaliczył niebezpieczne poglądy szerzone wśród parafian przez aktywnie działające towarzystwa świeckie i komunistyczne, częściowo finansowane przez państwo, takie jak: „Strzelec”, „Młoda wieś”. Również prężna była niewielka grupa Adwentystów, która propagowała wśród miejscowej ludności protestańskie czasopisma i ulotki np. „Walka ludu”.
Wszystko to w połączeniu z ogromną biedą i rozgoryczeniem społecznym przynosiło określone, negatywne efekty. Szerzyło się również pijaństwo, coraz częściej zdarzały się rozboje i kradzieże.

Przeciwwagą do tej sytuacji miała stać się: akcja pomocy charytatywnej prowadzona w parafii, działalność organizacji katolickich oraz szeroka oferta prasy katolickiej. Do wybuchu II wojny światowej liczba mieszkańców parafii nie uległa większej zmianie i wynosiła 2158 osób.

Lata okupacji mocno odbiły się na egzystencji miejscowej ludności. W roku 1940 nastąpiły masowe deportacje i przesiedlenia. Przymusowo opuszczane przez Polaków gospodarstwa rolne okupant zasiedlał Niemcami z Łotwy, Śląska, dawnych województw lwowskiego i stanisławskiego. Na obcowiźnie pozostali jedynie drobni - najsłabsi rolnicy, często wykorzystywani przez faszystów do ciężkiej niewolniczej pracy w polu. Po wojnie w 1947 parafie zamieszkiwało 2165 katolików a także 2 protestantów. W tym czasie miało miejsce jedno odstępstwo od wiary i dwie konwersje.

Wraz ze zmianami społeczno - politycznymi jakie nastąpiły w Polsce po II wojnie światowej przeobrażeniu uległa również sytuacja ekonomiczno - materialna ludności. W okolicznych wsiach powstawały Państwowe Gospodarstwa Rolne, w których znalazła zatrudnienie ludność miejscowa i napływowa. Pozostała bezrolna część mieszkańców podejmowała pracę w miejskich fabrykach i zakładach pracy. Jak wynika z relacji kś. Mieczysława Figasa, proboszcza w Kędzierzynie sytuacja ta miała duży wpływ na obniżenie poziomu życia religijnego parafian.

Lata piędziesiąte to okres spadku liczby ludności. W roku 1959 mieszkało tu 1912 katolików oraz dwie osoby innego wyznania. Odnotowane zostały również 2 konwersje. Dziesięć lat później parafię zamieszkiwało 1802 osoby deklarujące swą przynależność do kościoła rzymsko - katolickiego, jeden mieszkaniec był protestantem, a trzech przynależało do świadków Jehowy. W połowie lat 70-tych liczba mieszkańców parafii kędzierzyńskiej ustabilizowała się na poziomie 1756 katolików i 4 innowierców. Spośród 362 rodzin, zdecydowana większość a mianowicie 280 stanowiły te z dwojgiem lub jednym dzieckiem, a rodzin wielodzietnych w tym czasie było 42. Odnotowano również 2 małżeństwa rozbite i 4 związki cywilne.

Ostatecznie w 1982 roku liczba mieszkańców parafii kędzierzyńskiej wynosiła 1678 osób wyznania rzymsko - katolickiego.

ROZDZIAŁ III

Duszpasterze

Parafią jako najmniejszą a zarazem podstawową jednostką administracyjną kościoła katolickiego kieruje proboszcz. Zobowiązany jest on do duszpasterskiej troski o należyty poziom religijno - moralny wiernych, sprawuje pieczę nad majątkiem parafialnym, świątynią a także wszystkimi miejscami kultu znajdującymi się w jej granicach. Ze względu na niski stan liczby wiernych , posługa duszpasterska w parafii kędzierzyńskiej pełniona była jednoosobowo przez proboszcza.

W latach 1869 - 1987 funkcję tę pełniło pięciu kapłanów. Wszelkie zmiany personalne na tym urzędzie dokonywane z polecenia arcybiskupa gnieźnieńskiego przeprowadzane były płynnie nie powodując przez dłuższy czas wakatu. Wyjątek stanowiły lata 1940 - 1945, kiedy po aresztowaniu proboszcza kś. M.Figasa posługę duszpasterską sprawowali proboszczowie  z Żydowa  - kś. M.Szerwentkę, Czerniejewa - kś. Kłos i  Niechanowa - kś. Beliński.

Pierwszym proboszczem w omawianym okresie był kś. Teodor Neumann.

a. kś. Teodor Neumann 1869 - 1891

Kś. Teodor Neumann urodził się w 1820 roku. W 1847 przyjął święcenia kapłańskie. W grudniu 1868 roku, będąc jeszcze proboszczem parafii w Tarnowie, został powołany przez władze duchowną na probostwo w Kędzierzynie. Miał on zastąpić tam niedawno zmarłego kś. Michała Cichsteadla. Miesiąc póżniej kś. Neumann objął poleconą mu parafię, zawiadamiając o tym dziekana i Konsystorza Generalnego. Na miejscu zapoznał się ze stanem majątkowym beneficjum a braki i zaniedbania dotyczące spraw gospodarczych i finansowych zawarł w protokóle tradycji. Od razu też przystąpił do pracy w powierzonym mu majątku. Zaplanował renowację wnętrza i wyposażenia świątyni, zakupy niezbędnych , brakujących sprzętów liturgicznych, a z zasobów kasy kościelnej uregulował wszelkie wcześniejsze kary nałożone na parafię. Wszystkie te inwestycje nadwerężyły miejscowy budżet do tego stopnia, że proboszcz był zmuszony prosić arcybiskupa o dotację. Kolejną sprawą, która wymagała szybkiego uregulowania była kwestia sprzedaży domów w Gnieźnie należących do parafii.  Kś. Neumann zajął się również sprawami administracyjnymi i kasą kościelną. Po ich uporządkowaniu część posiadanych dochodów przekazał na Msze św. i wymienianki. Mając na względzie możliwie dobrą kondycję finansową kasy kościelnej, doprowadził do końca sprawę dzierżawy  gruntów plebańskich. Dalszą pracę w parafii przerwała mu choroba. W 1873 roku zwrócił się do arcybiskupa o wydanie pozwolenia na wyjazd do uzdrowiska celem poratowania zdrowia. Zgodę tę otrzymał z zastrzeżeniem wykonania w parafii  powinności duszpasterskich związanych z okresem wielkanocnym i przyjęciem dzieci do I Komunii św.

Stan zdrowia jednak pogorszył się, cierpiącemu na zaćmę prawego oka proboszczowi groziło oślepnięcie mogące całkowicie uniemożliwić mu prace duszpasterską. Niezrażony tymi problemami już rok później zmodyfikował opracowany przez kś. Stanisława Jankowskiego statut miejscowego bractwa św. Rocha.

W roku 1882 zrealizował pierwotny plan przeprowadzenia renowacji świątyni. Pięć lat później reumatyczna, nerwowa kolka na którą zapadł uniemożliwiła mu dalszą pracę w parafii do tego stopnia, że był zmuszony zwrócić się do konsystorza o przysłanie mu do pomocy wikariusza na odpust św. Rocha. Mimo ciężkiej choroby nadal wykonywał swoje obowiązki. Dbał o odpowiedni poziom życia sakramentalnego i religijnego swoich parafian, co spotykało się ze sprzeciwem wiernych szukających poparcia dla swych argumentów w Konsystorzu. Nieustannie pogarszający się stan zdrowia uniemożliwił mu dalszą pracę. Nie mając innej możliwości w maju 1891 roku złożył rezygnację z pełnionego urzędu.

Zmarł 23 grudnia 1891r. o godz. 14.00 w Kędzierzynie. Pochowany został na cmentarzu przykościelnym w Kędzierzynie, pośród kilku grobów od strony południowej kościoła.

b. Kś. Walenty Roesler 1892 - 1915

Kś. Walenty Roesler urodził się 25 stycznia 1846r. w Śremie. Był synem Franciszka Roeslera i Zuzanny ze Stałowskich. Po ukończeniu nauki w gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu wstąpił do miejscowego Seminarium Duchownego. Tam zobowiązał się, że po uzyskaniu święceń przynajmniej przez 3 lata bez przerwy będzie wikariuszem w diecezji gnieźnieńskiej lub poznańskiej. Święcenia kapłańskie przyjął 11 sierpnia 1872 roku. Zanim swe kroki skierował do Kędzierzyna, pełnił służbę w diecezji poznańskiej. Przechodząc do diecezji gnieźnieńskiej i w roku 1892 objął probostwo w Kędzierzynie. Od razu przystąpił do wykonania niezbędnych prac remontowych - zarówno w kościele jak i na plebanii. Dopiero 3 lata później, 18 sierpnia 1895 roku, w dzień odpustu św. Rocha odbyła się uroczysta inrodukcja kś. Walentego Roeslera na urząd rządcy i pasterza kościoła w Kędzierzynie. Po otrzymaniu stosownych dokumentów odprawił uroczystą Mszę św., po czym został wprowadzony na plebanię.

Sporym problemem z jakim przyszło mu się borykać w parafii  było sprawowanie sakramentów chrztu, małżeństwa oraz przyjęcia I Komunii św. Wydawane przez niego rozporządzenia spotykały się z dezaprobatą ze strony parafian do tego stopnia, że rozwiązanie tych sporów nastąpiło dopiero po interwencji Konsystorza. Pewne nieporozumienia powstały również przy okazji poświęcenia nowej figury we wsi Wierzbiczany. Proboszcz nie zgodził się na to, by ludzie prowadzący się niemoralnie, byli fundatorami tego miejsca kultu. I ta sprawa znalazła swój epilog u Konsystorza, który nakazał proboszczowi spełnić prośbę darczyńców.

W roku 1910 po śmierci biskupa Floriana Stablewskiego, kś. Walenty Roesler zwrócił się do nowego biskupa z prośbą o pozwolenie dalszego słuchania spowiedzi. Wymóg ten musiał spełnić, gdyż na mocy prawa kościelnego poprzednie zezwolenie wygasało wraz ze śmiercią biskupa.

Kilka lat później proboszcz obawiając się coraz częstszych pogłosek o wybuchu wojny postanowił zabezpieczyć parafię i kasę kościelną. Dakonał inwentaryzacji majątku, a Bank Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu upoważnił do wywozu osobistego majątku do Berlina.

Znać dała o sobie również choroba. Przez cały okres pracy w Kędzierzynie cierpiał na reumatyzm, kilkakrotnie na zapalenie płuc wraz z infekcją oraz rozszerzenie żył. Obarczony tymi trudnościami złożył 10 lipca 1914 roku rezygnację z funkcji proboszcza w Kędzierzynie, a swe dalsze losy postanowił związać z Poznaniem.

Dymisja z pełnionego urzędu nie została przyjęta. Konsystorz biorąc pod uwagę powyższą prośbę, mając na względzie dobro parafii, zaoferował pomoc w osobie wikariusza, a kś. Roeslerowi możliwość przeniesienia do Obry. Propozycję tę proboszcz odrzucił i postanowił  kierować parafią do końca wojny. Swój pobyt w Kędzierzynie przedłużył jednak tylko do czerwca następnego roku. Kończył w tym czasie starania o emeryturę dla siebie oraz nowe mieszkanie dla siostry. Zmarł w Poznaniu w 1921 roku, gdzie został pochowany na cmentarzu św. Jana Jerozolimskiego.

c. Kś. Witold Nowakowski 1915 - 1935

Kś. Witold Nowakowski urodził się 12 lutego 1875 roku. 25 listopada 1900 r. przyjął święcenia kapłańskie. Zanim skierował swe kroki do Kędzierzyna pełnił posługę kapłańską w Solcu Kujawskim, gdzie swe wysiłki skoncentrował przede wszystkim na pracach konserwatorskich tamtej świątyni. Wiosną 1915 roku stawił się przed Konsystorzem Generalnym, gdzie po wyznaniu wiary i złożeniu prawnie nakazanej przysięgi otrzymał pod opiekę beneficjum w Kędzierzynie. Niestety przeprowadzka na nową placówkę nie odbyła się bez przeszkód. Kędzierzyńską plebanię zajmował jeszcze poprzedni proboszcz kś. Roesler, który ociągał się z opuszczeniem dotychczasowego miejsca zamieszkania. W związku z tym nowo mianowany zarządca mógł przystąpić do pracy dopiero po opuszczeniu tegoż beneficjum przez poprzednika. Dopiero 12 XII 1915 r. o godz. 11.30, w obecności kapłanów przybyłych z Gniezna odbyło się uroczyste wprowadzenie proboszcza na jego urząd. Kś. Nowakowski rozpoczął swoją posługę nadzorowaniem niezbędnych prac remontowych w świątyni i na plebani.

Ciężkie lata wojny, w czasie których przyszło mu kierować parafią kędzierzyńską zmusiły go do zabezpieczenia kapitałów kościelnych i zdeponowania ich na wypadek zbliżających się działań frontowych. Operacje te ostatecznie doprowadziły do zamrożenia finansów parafii. Tymczasem budynki plebańskie wymagały dość znacznych prac remontowych. Aby rozpocząć kolejne prace konserwatorskie proboszcz zwrócił się do konsystorza i województwa o pomoc w ich przeprowadzeniu.

Niestety prace te opóżniały się. Główną tego przyczyną był  brak poparcia ze strony parafian w przedsięwzięciach swojego proboszcza. W tym też czasie na ręce konsystorza parafianie przesłali skargi i zażalenia pod adresem proboszcza. Zarzucano mu zbytni fikalizm i brak wyrozumiałości w stosunku do ubogiej części wiernych.

Pojawiły się kolejne trudności. Wśród parafian narastała niechęć do parafian i jego siostry zamieszkującej wraz z nim w Kędzierzynie. Obarczony  tymi problemami i wcześniejszymi nieporozumieniami złożył na ręce biskupa rezygnację z powierzonego mu urzędu. Metropolita gnieźnieński ustosunkował się negatywnie do tej prośby i pozostawił kś. Nowakowskiego w Kędzierzynie.

Uzyskawszy poparcie władzy zwierzchniej proboszcz z zaangażowaniem poświęcił swą dalszą misję pasterską umocnieniu życia religijnego parafian. Szczególny nacisk położył na podniesienie poziomu religijno - moralnego wiernych, oraz zwiększeniu aktywności w życiu liturgiczno - sakramentalnym. Swą opieką otoczył również ubogich i sieroty udzielając im z funduszów parafialnych niezbędnej pomocy. Zadbał również o odpowiedni poziom wiedzy religijnej wśród parafian, prowadząc nauki przedsakramentalne czy też propagowanie prasy katolickiej, szczególnie „Przewodnika Katolickiego”, do którego sam pisał używając pseudonimu „Wingolf”.

Pod koniec swojego pobytu w Kędzierzynie rozbudował zamieszkiwaną przez siebie plebanie, niestety kosztem modernizacji pozostałych budynków parafialnych.

Zmarł 12 marca 1935 roku o godz. 21.00 w Kędzierzynie. Na śmierć zaopatrzył go sakramentami świętymi późniejszy proboszcz kś. Mieczysław Figas.

Został pochowany na cmentarzu przykościelnym po stronie południowej kościoła.

d. Kś. Mieczysław Figas 1935 - 1987

Kś. Mieczysław Figas urodził się 27.X.1907 r. w Trzemesznie, jako drugie spośród pięciorga dzieci Wincentego Figasa i Wandy z domu Sachowicz. Pochodził z rodziny robotniczej.

W roku 1915 rodzice wraz z dziećmi przenieśli się do pobliskiego Gniezna, gdzie Mieczysław ukończył szkołę na poziomie elementarnym. Następnie podjął naukę w gimnazjum typu staroklasycznego, gdzie poznał łacinę i grekę. Tam też 27 maja 1927 roku złożył egzamin dojrzałości. Z kolei wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Gnieźnie, gdzie 1 lutego 1928 roku rozpoczął kurs filozofii by  po jego ukończeniu studiować przez 3 lata teologię w Poznaniu.   

Święcenia kapłańskie przyjął 3.VI.1932r. z rąk arcybiskupa Augusta Blonda.

Z dniem 1 czerwca tegoż roku rozpoczął pracę duszpasterską w Witkowie, gdzie przez 5 lat pełnił funkcję wikariusza. Stamtąd na mocy dekretu przeniósł się do Kędzierzyna, by 1.VII.1937 roku objąć urząd proboszcza miejscowej parafii.

Beneficjum przejął zadłużone, bez jasnych rozporządzeń dotyczących kasy kościelnej i etatu proboszcza. Tam też zastał go dzień wybuchu II wojny światowej. W momencie zajęcia wsi i okolicy okupańci przystąpili do represjonowania miejscowej ludności. Proboszczowi kędzierzyńskiemu zezwolono jedynie na odprawienie tylko jednej Mszy św. w tygodniu - w niedzielę z zastrzeżeniem czytania lekcji i ogłoszeń parafialnych po niemiecku. Niezrażony tymi nakazami miejscowy kapłan codziennie w kościele sprawował Najświętszą Ofiarę.

W 1940 roku proboszcz udał się do wójtostwa w Niechanowie aby zaprotestować przeciwko niszczeniu krzyży i figur przydrożnych na terenie parafii. Niestety 26 sierpnia tegoż roku dalszą pracę przerwał donos i aresztowanie przez Gestapo. Z Kędzierzyna został przewieziony do Niechanowa. Stamtąd przewieziono go wraz z kś. dziekanem Szlachtą do Gniezna, a następnie specjalnie zorganizowanym transportem kolejowym w kierunku Mogilna.
Po 3 dniach uciążliwego oczekiwania w Szczerbinie całą grupę przetransportowano w bydlęcych wagonach do Berlina. Dalszą drogę do obozu koncentracyjnego Sachsenchausen - Draneburg więźniowie przebyli samochodami ciężąrowymi. Kres swej podróży osiągneli 13.XII.1940 roku, kiedypo 20 km. marszu w śniegu i mrozie dotarli do obozu w Dachau.

Aresztowanych polskich księży umieszczono w blokach 28 i 30, a kapłanów niemieckich w baraku 26. Hitlerowcy umożliwili niemieckim duchownym odprawienie w prowizorycznej kaplicy Mszy św. W następstwie kapłańskiej solidarności i pomocy Polakom udawało się w niedzielę po południu sprawować Najświętszą Ofiarę na zaimprowizowanym ołtarzu między pryczami. Przywileju tego dostąpił również kś. Figas - więzień nr. 22440, który w tych uwłaczających ludzkiej godności warunkach odprawił swą obozową  Mszę św.

Zmniejszające się z dnia na dzień przydziały żywności, niewolnicza praca a także częste doświadczenia medyczne przeprowadzane na więźniach, powodawały drastyczny wzrost umieralności wśród więźniów. Kres udręki nastąpił dopiero w dniu wyzwolenia. Wtedy to 29 kwietnia 1945 roku Armia Amerykańska oswobodziła obóz zapewniając więźniom pomoc medyczną i żywnościową.

Opuściwszy dotychczasowe miejsce pobytu kś. Figas wraz z innymi kapłanami przeniósł się pod Monachium, gdzie w poniemieckich koszarach oczekiwał powrotu do kraju. Drogę powrotną przebył najpierw na pokładzie angielskiego okrętu a następnie już w Polsce drogą lądową do Gniezna i przez Żelazkowo do Kędzierzyna gdzie powitała go rodzina i parafianie.
Równocześnie o swoim przybyciu poinformował władzę duchowną. Wraz z ponownym objęciem parafii przystąpił do odbudowy i normalizacji życia religijnego wiernych. Swą troską otoczył miejscową świątynię, w której dokonał niezbędnych prac konserwacyjno - remontowych. Wiele pracy poświęcił również odnowie życia sakramentalnego jak i moralnego opuszczonych w czasie okupacji parafian. Szczególny nacisk położył na uczestnictwo wiernych w liturgii.

W roku 1957 nagle zachorował. Dolegliwość była na tyle dokuczliwa, że uniemożliwiła mu prowadzenie normalnych zajęć duszpasterskich. Powróciwszy do zdrowia ponownie przystąpił do pracy. W swoich naukach ganił pijaństwo, częste opuszczanie niedzielnych  Mszy św. a także grzechy małżeńskie, nie zapominał także o najuboższych, których wspierał doraźną pomocą i chorych nawiedzanych przez proboszcza z posługą sakramentalną.

1.VIII.1961 roku zwrócił się z prośbą do Kurii Metropolitarnej w Gnieźnie o pozwolenie erygowania na plebanii półpublicznej kaplicy. W tym czasie dokonał wielu zmian w wyglądzie i wyposażeniu świątyni. Od zewnątrz nakazał uzupełnić tynki a wnętrze wyposażyć w nowe obrazy i figury. Ponadto stare, wysłużone naczynia liturgiczne nakazał oznaczyć w celu ich łatwiejszej identyfikacji. Sporo swej pracy duszpasterskiej poświęcił katechezie. Zajęcia z dziećmi i młodzieżą podzielono na trzy grupy wiekowe, prowadził sam w kaplicy lub kościele po nabożeństwie. Szczególny nacisk w nauczaniu położył na prawidłowe rozumienie pokuty, przy czym wskazywał konieczność zadośćuczynienia i naprawy wyrządzonych krzywd.

W roku 1970, po 37 latach posługi kapłańskiej otrzymał tytuł Honorowego Radcy Duchownego. Do roku 1983 kś. Radca dokonał jeszcze wielu zmian w świątyni, dodatkowo wyposażając ją w sprzęty liturgiczne i modernizując jej wnętrze.

Parafię w tym stanie pozostawił swojemu następcy. 1.VIII.1987r. odszedł na zasłużoną emeryturę. Po 50 latach posługi kapłańskiej w Kędzierzynie przeniósł się do Wągrowca, gdzie zamieszkał w Domu Księży Emerytów im. Jakuba Wójcika.